«МҰХТАР МҰРАСЫ - ХАЛЫҚ ҚАЗЫНАСЫ» » КГУ «Централизованная библиотечная система» отдела культуры, развития языков, физической культуры и спорта Буландынского района»

Меню

Выставки

Алаш қозғалысы

Алаш қозғалысының көсемдерімен бірге 1930 жылы 16 қыркүйекте тұтқындалып, 1932 жылы сәуір айында үш жылға шартты түрде бас бостандығынан айырылды. Дегенмен, маусым айында түрмеден босатылып, Қазақ педагогика институтының (ҚазПИ-дің) аға оқытушысы болып қызмет істейді. Осы жылдары театр, драматургия, мәдениет пен өнер, әдебиет, фольклор тарихы, орыс әдебиетінің классиктері туралы мақалалары үзбей жарияланып тұрады. Әуезов сценарийі бойынша «Райхан» көркем фильмі (1940) түсіріледі. 1936 жылы Мәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысады. Осы жылдары «Абай» романын жазуға кірісіп, оны 1941 жылы бітіреді. «Абай» романының жарық көруі (1942) Қазақстанның мәдени өміріндегі ерекше оқиға болды. 1943 жылы «Абай» романын талқылау үлкен науқанға айналады. 1946 жылы романның екінші кітабын жазып бітіріп, ол 1947 жылы жарық көреді. 1950 жылы роман-эпопеяның «Ақын аға» аталатын үшінші кітабы жарық көреді. 1943 жылдың қыркүйегінен бастап Қазақтың мемлекеттік университетінің (ҚазМУ-дің) қазақ әдебиеті кафедрасына профессор болып орналасып, өмірінің соңына дейін сонда дәріс оқыды. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында «Сын сағатта» (1941), «Намыс гвардиясы» (жазушы Әлжаппар Әбішевпен бірігіп, 1942), «Қынаптан қылыш» (1945) пьесалары мен «Абай» операсының либреттосын (1944), «Абай әндері» фильмінің сценарийін (1945) жазады. 1946 жылы Қазақстан Ғылым академиясы құрылғанда, оның толық мүшесі (академик, №1 куәлік) болып сайланады, филология ғылымдарының докторы, профессор атағы берілді.
1951—1954 жылдары Әуезов саяси-идеологиялық тұрғыдан тағы да қыспаққа алынып, 1953 жылы сәуір айында Мәскеуге жасырын аттанып кетуге мәжбүр болады. Мәскеу мемлекеттік университетінде профессор болып орналасып, «КСРО халықтары әдебиетінің тарихы» деген арнайы курс бойынша дәріс берді. 1954 жылы Алматыға қайтып оралып, «Абай жолы» роман-эпопеясын түпкілікті аяқтады.
1955 жылы шет елге сапар шегіп, Германия Демократиялық Республикасы (ГДР) жазушыларының Берлинде өткен съезіне құрметті қонақ ретінде қатысты. Үндістанға 40 күндік сапармен барып қайтады. 1956 жылы КСРО мәдениет қайраткерлері өкілдерінің қатарында Чехословакияда болды. Жазушының 60 жасқа толу мерейтойы Алматыда, Мәскеуде салтанатпен атап өтіледі. Атом және сутек бомбасын сынауға қарсы халықаралық қозғалыстың Жапонияда өткен 3-конференциясына қатысады. 1958 жылы Ташкентте өткен Азия және Африка елдері жазушыларының 1-конференциясын ұйымдастырушылардың бірі болды. 1960 жылы АҚШ-қа барып қайтып, 1961 жылы Үндістанға екінші рет сапар шегеді. 1955—1957 жылы алты томдық таңдамалы шығармалары басылып шығады.
Әуезовтің мұраcының аса қомақты бөлігі – оның ғылыми зерттеулері. Ол қазақ ауыз әдебиетін жинақтап, жүйелеп, қазақ әдебиеті тарихы, Абайдың өмірі мен шығармашылығы, әдебиеттану мен фольклордың теориялық-проблемалық мәселелері жөнінде іргелі еңбектер жазды. Қоғам және мемлекет қайраткері ретінде Әуезов жиырмадан астам шет елдерде болып, адамзат қоғамының дамуы, рухани ынтымақтастық үшін өз көзқарасын білдірді. Әлем халықтары оның «Абай жолы» роман-эпопеясын айрықша құбылыс ретінде таныды. 1961 жылдың жиырма жетінші маусымында Мәскеу қаласындағы ауруханада қайтыс болды; Алматы қаласында жерленген. Сол жылы Қазақстан ғылым академиясының Әдебиет және өнер институтына оның есімі берілді, одан кейін жазушы тұрған үйде мұражай-үйі (1963) ашылып, ескерткіштер орнатылды. Қазақ академиялық драма театры, Алматы, Астана, Семей және басқа қалалар мен облыстардағы аудан, ауыл, көше, мектептер Әуезов есімімен аталады. Мұхтар Әуезовтің туғанына 100 жыл толуы ЮНЕСКО-ның шешімімен, дүниежүзілік деңгейде (1997) аталып өтті.
Туған жері — бұрынғы Семей уезінің Шыңғыс болысы (қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Абай ауданы). Әкесі Омархан мен атасы Әуез сауатты кісілер болған. Мұхтар атасының қолында өскен. Атасы Әуез бен әжесі Дінасылдың тәрбиесінде болған бала Мұхтардың алғаш сауатын ашушы да атасы. Соның арқасында ол алты жасынан Абайдың өлеңдерін ауылдастарына жатқа оқып беретіндей дәрежеге жетеді.
1908 жылы хазірет медресесінде оқып, одан орыс мектебінің дайындық курсына ауысады. 1910 жылы бес кластық орыс училищесіне түседі. Осы жерде оқып жүріп «Дауыл» атты алғашқы шығармасын жазады. 1915 жылы Семей қалалық мұғалімдер семинариясына қабылданады. Оқып жүргенде Шәкәрім Құдайбердіұлының «Жолсыз жаза» дастаны негізінде «Еңлік-Кебек» пьесасын жазып, оны 1917 жылы маусым айында Ойқұдық деген жерде тіркестіріп тіккен киіз үй сахнасына шығарады.
1918 жылы М.Әуез Семей қаласының өкілі ретінде Омбы қаласында өткен жалпы қазақ жастарының құрылтайына қатысып, оның орталық атқару комитетінің мүшесі болып сайланады. Құрылтайда «Алашорда» үкіметі мен Алаш қозғалысының бағытын ұстанған «Жас азамат» атты Бүкілқазақстандық жастар ұйымы құрылады. Ұйымның белсенді мүшесі бола жүріп, «Абай» ғылыми-көпшілік журналын шығаруға (Ж. Аймауытовпен бірге) атсалысады.
1919 жылы — Семей губревкомының жанынан ашылған қазақ бөлімінің қызметкері, 1920 жылдың ақпанынан бөлім меңгерушісі. «Қазақ тілі» газетінің ресми шығарушысы болып тағайындалады.
1921 жылы Семей облревкомының төралқа мүшесі, атқару комитетінің төрағасы қызметін атқарады. 1921 жылғы қараша айында Қазақ АКСР-і ОАК-нің төралқа мүшелігіне сайланып, онда саяси хатшы міндетін атқарып, кадр мәселесімен айналысады. Мұхаңның «Еңбекші қазақ» газетіне басшылық жасайтын тұсы да осы кезеңмен дәлме-дәл келеді.
Бір қыс Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінде, төрт жыл Ленинград университетінде оқып, филология факультетін бітіреді. Сол жылы Орта Азия университетінің Шығыс факультетінің жанындағы аспирантурада оқиды.
Ұлттық теңсіздік пен сауатсыздықты, аштықты жою жөніндегі ашық пікірі мен шығармалары үшін «ұлтшыл, алашордашыл» атанып, саяси сахнадан шеттету басталған тұста Мұхаң бірыңғай шығармашылық жұмыспен айналысуға көшеді. Ғылыми жұмыстарды да қолға алады.
1930 жылы идеялық көзқарасы үшін тұтқынға алынады. Тергеу ұзаққа созылып, 1932 жылғы сәуір айында үш жылға шартты түрде бас бостандығынан айыру туралы үкім шығарылады. Осы жылғы 10 маусым күнгі «Социалистік Қазақстан» және «Казахстанская правда» газеттерінде М. Әуезовтің «Ашық хаты» жарияланады. Онда Мұхаң өзінің қазақ әдебиетінің тарихы және Абай туралы зерттеулерінен, «Қарагөз», «Еңлік-Кебек», «Хан Кене», «Қилы заман» сияқты шығармаларынан бас тартатынын мәлімдеуге мәжбүр болды. Сонан кейін ғана ол түрмеден босатылып, оқытушылық жұмыспен айналысуға рұқсат алды.
Мұхтар Омарханұлы Әуезов 1934-61 жылдар аралығында университетте ұстаздық қызмет атқарды. Қазақ әдебиеті кафедрасының негізін қалады. Осы жылдары студенттерге арнап «Қазақ халқының ауыз әдебиеті», «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Қазақ халқының суырыпсалма айтыс енері», «Туысқан халықтар әдебиеті», «Абайтану» секілді жалпы және арнаулы курстардан дәріс оқыды, бұл курстардын оқу бағдарламалары мен оқу құралдарын, оқулықтарын жазды. Жазушы Абайдың өмірі мен шығармашылығы туралы бұл еңбегінің ҚазМУ-да бірнеше жыл бойы оқыған абайтану атты курстан құралып келген көлемді монография екендігін 1954 жылы 27 тамызда бұрынғы Семей облыстық «Екпінді» газетінің редакциясы қойған сұраққа жауап ретінде арнайы айтты.
Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясының жазылу тарихында да оның университеттегі қызметінің алатын орны зор. Сөйтіп ол абайтану атты жаңа ғылымды ұлттық университетте осылайша қалыптастырды.
Қаламгер Қазақ университетінде қызмет ете жүріп, студент жастардың шығармашылық тұрғыдан өсіп-жетілуіне ерекше мән берді. Әсіресе әдеби бірлестік жұмысын жандандыру, онда талантымен көзге түскен жастарға қамқорлық көрсету, ақыл-кеңес беру арқылы студент жастардың шығармашылық белсенділігін өлшеусіз арттырды. Мұнын жарқын бір мысалы - Әуезовтің 1960 ж. 26 желтоқсанда ҚазМУ-да әдеби бірлестіктің ұйымдастыруымен өткен жастар поэзиясының кешінде сөйлеген сөзі («Жыл келгендей жаңалык. сеземіз»). Кезінде жазушының өзі басшылық жасаған әдеби бірлестік 1961 жылдан бастап «Әуезов атындағы әдеби бірлестік» деп аталып, оның өмірін, шығармашылық қызметін, ұстаздық ұлағатын тану мен танытудың үлкен мектебіне айналды. Әр жылы желтоқсанның соңғы онкүндігі мен қыркүйектің соңғы он күндігі «Әуезов күндері» ретінде әдеби шығармашылық мейрамына айналған.
Филология факультетінде қызмет жасайтын «Әуезов аудиториясы» да ірі шығармашылық ұяға айналды. Онда өтетін түрлі ғылыми мәжілістер мен мәслихаттар, көрнекті ғалымдардың лекциялары - өзінің ғылыми-практикалық маңызының жоғарылығымен бағалы. Жазушының 100 жылдығы тұсында университеттің ғылыми кеңесінің мәжіліс залының төріне ілінген гобеленнен тоқылған үлкен бейнесі, филология факультетінің фойесіне қойылған үлкен қола мүсіні мен фойе қабырғасына орнатылған мемориалдық тақта М. Әуезов есімін университетте мәңгі қалдыру мақсатында жасалған іс-шаралар еді.
Әуезовтің өмірі мен шығармашылық мұрасын оқып үйрену, танып-таныту ісінде университет студенттеріне оқытылатын жалпы және арнаулы курстардың атқаратын қызметі өте жоғары. «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Әдебиеттану ғылымына кіріспе», «Әдебиет теориясы», «Мұхтартану», «М. Әуезовтің шығармашылық шеберханасы» секілді пәндер аясында жазушының шығармашылығы, шеберлігі, поэтикасы және шығармашылық еңбек психологиясы ғылымының қазіргі жетістіктері негізінде оқытылады. Аталған пәндердің оқу бағдарламалары мен оқу құралдары, оқулықтары Қазақстанның барлық университеттерінде бірдей қолданылуы Әуезовті тану мен танытудағы үлкен жетістіктерге жатады.
Университет студенттері Әуезовтің өмірі мен шығармашылық мұрасын оқып үйреніп қана қоймай, оларды зерттеуге де белсене араласады. Жыл сайын қаламгердің өмірі мен шығармашылығы жөнінде курс жұмыстары, диплом жұмыстары жазылады. Ғалымдар зерттеу еңбектерін жазып, кандидаттық, докторлык диссертацияларын қорғайды. 3. Қабдоловтың «Менің Әуезовім», Р. Нұрғалиевтің «Әуезов және алаш», Ж. Дәдебаевтың «Мұхтар Әуезов», Ө. Күмісбаевтың «М. Әуезов және Шығыс» т. б. еңбектер 1997 жылдың жетістіктері. Бұған 1997 ж. 23-24 қыркүйекте өткен «Мұхтар Әуезов және әлем әдебиеті» атты халықаралық ғылыми симпозиумды және оның университет баспасынан жеке том болып шыққан материалдарын қосуға болады. Түркия, Өзбекстан, Кыргызстан, Қытай елдерінен келген баяндамашылар Әуезовтің өмірі мен шығармашылығы туралы қазақ ғалымдарына бұған дейін белгісіз болып келген ірі мәселелерді көтеріп, симпозиумның ғылыми-теориялық деңгейін арттыра түсті.
ҚазМУ ғалымдарының Әуезовтің өмірі мен шығармашылық өнері туралы мақалалары «Қазақ университеті» газетінде, республикалық газеттер мен журналдарда, шетелдік басылымдарда жарық көрді. Солардың ішінде 3. Қабдолов пен Ж. Дәдебаевтың Анкарада түрік тілінде шыққан «Мұхтар Әуезов хақында мақалалар» атты кітапта жарияланған мақалалары Әуезовті түркі әлеміне жана қырынан танытуға жол ашты. Сонымен қатар Қазақ радиосы мен теледидарында бірнеше хабар ұйымдастырылды, университеттің телестудиясында «Мұхтар Әуезов және әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университеті» атты 40 минуттық бейне фильм жасалып, орталық теледидардан көрсетілді.
Ол 1961 жылы 27 маусымда Мәскеу қаласындағы Кремль ауруханасында операция кезінде қайтыс болды.
1961 жылы қайтыс болғаннан кейін Республика Үкіметі қаулы қабылдап, ұлы жазушының есімін мәңгі есте қалдыру мақсатымен Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институты мен Қазақтың мемлекеттік академиялық драма театрына Мұхтар Әуезовтың аты беріледі, әдеби мемориалдық мұражайы ашылып, бірқатар мектеп, көше және Алматының бір ауданы М.Әуезов атымен аталды.

Ағарту ісі

Мұхтар Әуезовтің халық ағарту туралы ойларының өмір жолының әр кезеңінде көрініс беріп отырады. Әуезов ғылыми-педагогикалық, мемлекеттік және қоғамдық қызметінде өмір бойы халық ағарту, оқу ісі, ұрпақ тәрбиесі мәселелеріне жете көңіл бөліп, бұл туралы көптеген мақалалары мен жұртшылық алдында сөйлеген сөздерінде айтқан.

«Сарыарқа» газетінде 1917 жылы жарияланған «Оқудағы құрбыларыма!» атты алғашқы мақалаларының бірінде жас жазушы оқуда журген қурбы-құрдастарын уақытты бос өткізбей, халықты оқу-білімге бастап, үлгі көрсетуге шақырса
«Қайсысын қолданамыз» деген мақаласында орысша және ескіше - мұсылманша оқыған азаматтардың оқу ісін жүргізуде бір ауызды болуы жайында орнықты шешімге келу қажеттігі туралы сөз қозғайды.
Ж.Аймауытовпен бірге шығарысқан «Абай» журналының 1918 жылы 11-санында жарияланған «Оқу ісі» атты мақаласында қараңғылықтың құшағында қалған туған халқын мәдениетке, елдікке жетелеудің үлкен бір жолы - оқу-ағарту ісін дұрыс жолға қоюды, бұл үшін бірінші мақсатта ана тіліндегі ұлт мектептерін ашуды көбейту қажеттігін тілге тиек етіп, мұғалім кадрларының тапшылығын, оқу құралдарының жеткіліксіздігін сөз қылады, бұл істерді дұрыс жолға қоюдың бірінші кезектегі міндеттеріне тоқталып, өз ұсыныстарын айтады.
1919-21 жылы Семей губерниялық атқару комитеті төрағасының орынбасары және төрағасы болып тұрған кезінде Семейде шыққан «Қазақ тілі» газетіне ағартушылық жұмысын жолға қою мәселесін көтерген бірнеше мақалалар жариялайды.
1922 жылы 27 тамызда «Қазақ тілі» газетіне жазушының (Орынборда қазақ АССР Орталық атқару комитетінің басшылығында істеп жүріп) Семей губерниясындағы қазақ қызметкерлеріне ашық хаты басылады. Хатта жер-жерде оқыған қазақ қызметкерлерінің халықты сауаттандыру жолында өнер-білімге жұмылдыру ісіндегі самарқаулығы сыналады.
1930 жылы Қазақстан Оқу комиссариаты білім кеңесінің шешімімен Қызылордада басылып шыққан «Қазақ шаруа жастар мектебіне арналған программа және түсінік хаттар» деген халық ағарту саласы үшін маңызды жинақтың қазақ әдебиеті пәніне арналған «Суретті әдебиет туралы» атты бөлімін Әуезов Бейімбет Майлин, Әлкей Марғұланмен бірлесіп жазған. Бағдарламада қазақ шаруа жастарының үш жыл ішінде қазақ әдебиетінен нені оқып үйрену қажеттігін айтып, қазақ әдебиетіндегі дәуірлеу мәселесін ұсынады.
1957 жылы қазақ тілі мен әдебиетін оқытуға арналған республикалық кеңес қарсаңында «Қазақстан мұғалімі» газетінде (28 наурыз) «Ана тіл әдебиетін сүйіңдер» деген күн тәртібіндегі осы мәселеге байланысты кезек күттірмес шаралар туралы ой қозғайды. Қазақ әдеби тілі мен көркем әдебиет тілі жөнінде шынайы жанашырлық сезіммен жазылған көлемді мақалалары қазақ тілінің өрісі, сөз қолдану сипаты, орыс тілінен аудару мәселелеріне көңіл аудартады.
Туған тіл мен әдебиетті сүюге шақырып, бұрынғы одақтық «Учительская газетада» жарияланған «Орыс тілінің біздің халық үшін маңызы туралы» мақаласында (1956, 9 мамыр) бұл тілдің қазақ халқы ушін үлкен рөл атқарғандығын тілге тиек етеді. Әуезов мектептермен, жоғары және арнаулы орта оқу орындары ұжымдарымен тығыз байланыс жасап, олармен кездесулерінде, қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетінде оқыған дәрістерінде де халық ағарту, оқу-тәрбие ісі үшін пайдалы пікірлер мен ұсыныстар айтқан.

«Абай жолы» роман-эпопеясы
«Абай жолы» – Мұхтар Әуезовтың әлемге әйгілі роман-эпопеясы. «Абай жолы» – қазақтың көркем прозасын классикалық деңгейіне көтеріп, әлем әдебиетіне көркемдік қуат әкелген үздік туынды. Әуезов өзінің роман-эпопеясында қазақ халқын, оның ұлттық дәстүрін барлық қырынан энциклопедиялық деңгейде жан-жақты ашып көрсетті. Әуезовтың «Абай жолы роман-эпопеясы әлемдік деңгейде: «XX ғасырдағы ең үздік шығармалардың бірі» (Луи Арагон) деген жоғары баға алды. Сондай-ақ бұл роман-эпопея қазақ халқын, қала берді бүкіл түркі әлемін дүние жүзіне танытқан ұлы шығарма ретінде де танылды. Әуезов алғашқыда екі кітаптан тұратын «Абай» (1942, 1947), онан кейін мұның жалғасы болып табылатын «Абай жолы» (бұл да екі кітаптан тұратын; 1952, 1956) романын жазды. Осы төрт томнан тұратын «Абай жолында» қазақ қоғамының алуан түрлі топтары кең қамтылып, сан қырлы тұтас галерея жасалды. Онда қазақ халқының этнографиялық, діни, жалпы мәдени-танымдық дәстүрлері: жаз жайлауға көшу, құдалыққа бару мен той жасау, кісі өлімі мен аза тұту, ас беру, жұт, болыс сайлауы, дауға билік айту, аң аулау мен табиғат көріністері, т.б. бәрі бар. Роман-эпопеяның танымдық мәнімен бірге ұлттық әдебиет пен мәдениетті, ана тілін өркендетудегі рөлі зор болды. Алғашқы екі кітаптан тұратын «Абай» романы үшін жазушыға КСРО мемлекеттік сыйлығы (1949) беріліп, төрт томдық «Абай жолы» роман-эпопеясы жарық көргеннен кейін ол Лениндік сыйлықтың лауреаты (1959) атанды. Эпопея дүние жүзі халықтарының бір жүз он алты тіліне аударылған. Ол екі жүз томдық «Әлем әдебиеті кітапханасы» топтамасында екі том болып басылды.
Жазушының драматургия саласындағы еңбектері
Әуезов драматургия саласыңда көп еңбек еткен. Мұның бірнеше себептері бар. Халық әдебиетінде, фольклорда түр жағынан драматургияға жақын нұсқалар көп. Батырлар жырында толғаулар мол. Салт өлеңдері, беташар, сыңсу, жар-жар, жоқтау түрі мазмұны жағынан драмалық шығармалармен ағайындас.
20 ғасырға дейін қазақтың халық әдебиетінде драматургияға өзек болатын мол қазына жиналды. Осы байлықты игерген қаламгер - Әуезов Ол халық әдебиетінен нәр алды. Әрине қазақтың көшпелі өмірі, қаланың болмауы драматургияның дамуына кедергі жасады. Қазақ тұрмысындағы сауық түрлері, қыз ұзату салтанаты, алтыбақан ойындары тұңғыш драмаға енгізілді. Әуезов көп ұлтты театрда істеген. Осы тәжірибе оған сахна сырын жете үйретті.

Әуезовтың драмалық шығармалары

Әуезов қаламынан 30-дан аса драмалық шығарма туды. Жеке пьесалардың варианттарын қоссақ, 50-ден асады. Әуезов драматургиясында жанрлық формалардың бәрін қамтыған. Онда трагедия да, комедия да, драма да бар. Әуезов кейбір шығармаларын бірігіп жазған. Олар: Л. Соболев («Абай»), С. Мұқанов («Ақан - Зайра»), Ғ. Мүсірепов («Қынаптан қылыш»), Ә. Тәжібаев («Ақ қайың»), Ә. Әбішев («Намыс гвардиясы»), «Октябрь үшін» (1933) пьесасының материалдары - Жетісу қазақтарының революцияға келуі. Кейіпкерлері - Д. Фурманов, Ж. Бәрібаев. Кітаптың мұқабасында «Мұны жазуға Қ.Байсейітов, Бековтар қатысты» деген сөздер бар. Әуезовті әдебиетке «Еңлік - Кебек» алып келді. Шығарма өзегі - эпостық материал. Әлемдік әдебиеттегі мұндай тәжірибе енімді дәстурлердің бірі. Әуезовтің «Еңлік - Кебегі» 1922 жылы Орынборда басылды. Кейіпкерлері сахна тілімен сөйлейді. Автор өзінен бұрынғы мотивтерден алыс кетпеген. Билер сахнасы - көркемдік тамаша табыс. Кемшілік, олқылықтарды ескеріп, Әуезов пьесаны 1943 жылы қайта жазды. Бірнеше көрініс қысқарды. Аса терең, мәнді шығарманың бірі - «Түнгі сарын». Бұл - қазақ драматургиясында реализмнің орныққанын көрсеткен туынды. Мұнда көркемдік шешім ақындық идеалмен тығыз байланысты. Таптық тартыс шығармада жай схема түрінде емес, адам тағдырлары арқылы бейнеленеді. «Түнгі сарын» - қазақ драматургиясында жағымды кейіпкерлер проблемасын шешкен туынды. «Октябрь үшін», «Тартыс» пьесаларында Әуезов реалистік драма жасаудың түрлі-түрлі құралдарын пайдаланған.
1934 жылы сахнаға шыққан «Хан Кене»трагедиясы Әуезовтің азаттық идеясын терең бейнелеген, аса көркем тарихи пьесасы. Мұнда Хан Кененің, Наурызбай батырдың, қазақ, қырғыз билерінің реалистік бейнелері жасалып, тарихи шындық пен көркем шындық табиғи бірлік тапқан. «Қарагөз» 1926 жылы бірінші сыйлық алды. 30-жылдардағы белгілі әдебиет сыншысы Ғ.Тоғжанов трагедияда ескі көшпелі өмірді мадақтау бар дейді. Ж.Орманбаевтың да бір мақаласында осындай пікірі айтылғанды. Әуезов бұл пьесаға кейін кайта оралып, жаңа нұсқа жасады. 30-жылдары Әуезов реализмді меңгеруде көп еңбек етті. Әсіресе драматургияда көптеген ізденістерге барды. 1918 жылы Әуезов тұңғыш рет Абай жайлы мақала жазып, Абай заманы туралы білген, естігендерін қағазға түсірген. Л. Соболевпен бірлесіп жазған «Абай» пьесасы кейінгі эпопея тақырыбының барлауы еді. Онда Абай өмірінің соңғы кезеңдері қамтылған. 30-жылдардың аяғында Әуезов білімі жөнінен, рухани толысуы жағынан шыңға көтерілді. Ол Абай тақырыбына осындай шақта келеді.
Автор Абайға лайық сөз өрнектерін тапқан. Бұл трагедия қоғамдық мәні бар күрделі жағдайларды көрсетеді. Шығармада тартыс, әрекет бірлігі мықты. Пьесада қақтығыс көп. Осы пьесаның негізінде кейін опера либреттосы, киносценарий жазылды. Трагедияны тұңғыш сахнаға қойған - Асқар Тоқпанов. Абай рөлін Қ.Қуанышбаөв ойнады. Драма формасын Әуезов көп байытты. Әуезов фантастикалық пьеса да жазған. Ол - «Дос - Бедел дос». Пьесада «бір адам әр түрлі формацияда өмір сүрсе қандай болар еді» деген сұрауға жауап іздейді. Әуезов драматургиясында қазақ халқы өмірінің сан алуан қырлары үлкен шеберлікпен көрсетілген. Өмірдің терең қабаттарын қопарып, типтік жағдайлардағы характерлерді дәл тауып, олардың өзара қақтығысынан туған үлкен тартыстарды көрсету - Әуезов пьесаларының басты ерекшеліктерінің бірі. Шығармаларға құбылыстың сырт көрінісі, яки адамдар арасындағы ұсақ интригалар емес, әлеуметтік конфликтілер негізгі арна болады. Әуезов - қазақ драматургиясының жаңашылы. Ол дүниежүзілік драматургияның асыл үлгілерін оқып, аудару арқылы шеберлік мектебінен өтті. Мұның үстіне Әуезов пьесаның еуропалық үлгісіне соны ұлттық бояу, нақыш қосты. Қазақтың ежелгі әдебиетіндегі драматургияға жақын үлгілерді (айтыс, беташар, жар-жар, шешендік дауы) жаңашылдықпен пайдалана білді.
Әуезов трагедияларында сан алуан образдар галереясы бар. Олар өздеріне ғана тән, айрықша сөздік сипаттамаларымен кейіптелген. Әуезов - қазақ әдеби тілін дамытуға орасан мол үлес қосқан, реформатор суреткер. Әуезов қазақ тілінің негізгі сөздік қорын жеріне жеткізе пайдаланады. Мақал-мәтәлдерді, айқышты сөздерді, фразаларды бағды күйінде ала салмай, оларды өз мақсатына орай жаңғыртып, жайнатып, қайтадан құйып шығарды. Әуезов пьесалары - қазақ әдебиетінің алтын жамбадай қымбат, асыл шығармалары, біздің ұлттық мақтанышымыз.

Шығармалары

Әдебиет тарихы, Қызылорда, 1927;
Әр жылдар ойлары, А., 1959;
Мысли разных лет, А., 1961;
Уақыт және әдебиет, А., 1962;
Абай Құнанбаев, А., 1967;
Абайтанудан жарияланбаған материалдар, А., 1988;
Абайтану дәрістері, А., 1995;
Ескермедім, қабылдамадым, А., 1998;
Абайтану оқулары, А., 1998.

Мұхтар Әуезовтің шет тіліндегі шығармалары

Абай жолы. Роман-эпопея, А., 1952, 1953, 1955, 1956, 1958, 1961, 1979, 1980 (орыс тілінде: Путь Абая. Роман-эпопея, М., А., 1952, 1955, 1957, 1958, 1960, 1965, 1971);
Армян тілінде: Абай. Роман, Ереван, 1952;
Әзірбайжан тілінде: Абай. Роман, Бакы, 1954;
Башқұрт тілінде: Абай юлы. Роман-эпопея, Өфә, 1961;
Қырғыз тілінде: Тарыхый роман, Фрунзе, 1—2 кітап, 1957;
Абай жолу. Роман-эпопея, 1957 — 63;
Латыш тілінде: Abajs. Roman, І — ІІ, Rіga, 1948 — 49;
Abaja Cels, І — ІІ — ІІІ — ІV, Rіga, 1963;
Koksereks. “Druva”, ғ15, 1960;
Литва тілінде: Suvіs Kalnuose, Vіlnіus, 1963;
Abajus. Romanas І — ІІ, Vіlnіus, 1950;
Abajaus Kelіas, Vіlnіus, 1960;
Jaunojі karta [Өскен өркен], Vіlnіus, 1969;
Молдова тілінде: Абай, І — ІІ, Кишинэу, 1959 — 62;
Вицэ тынэрэ [Өскен өркен], Кишинэу, 1969;
Тәжік тілінде: Садои тирдар ағба [Қараш-Қараш оқиғасы], 1962;
Нозанини мотам гирифта [Қаралы сұлу], 1967;
Абай, Сталинабод, 1955 — 57;
Татар тілінде: Абай. Тарихи роман, 1 — 2 т., Казан, 1957 — 60;
Тыва тілінде: Көк кааррак, Кызыл, 1964;
Чалыы салган, [Өскен өркен], Кызыл, 1969;
Түрікмен тілінде: Абай. Роман, 1—2, Ашхабад, 1958;
Абайың елы, Ашхабад, 1961;
Өзбек тілінде: Бургутчи, Тош., 1960;
“Уқимишли йигит”, Тош., 1960;
Қараш — Қараш вақеаси, Тош., 1962;
Кукел, Тош., 1964;
Абай, І — ІІ к., Тош., 1951 — 52;
Абай йули, Тош., 1957, 1959, 1960;
Ұйғыр тілінде: Абай. Роман, 1 — 2 к., А., 1949, 1954;
Абай йоли, А., 1955, 1957, 1962;
Украин тілінде: Сірий лютий, Киів, 1955;
Эстон тілінде: Abaі. Romaan, І — ІІ kn, Tallіn, 1950, 1951;
Abaі tee. Romaan-epopoa, Tallіn, 1960;
Cаха тілінде: Абай. Якутск, 1965;
Ағылшын тілінде: Abaі. Book one, M., 1957;
Abaі. Book two, M., 1957; Араб тілінде: Қорғансыздың күні, М., 1966;
Қараш — Қараш оқиғасы, М., 1967; Бенгал тілінде: Қараш — Қараш оқиғасы, М., 1966;
Болгар тілінде: Абай. Първа кн., София, 1950;
Пътят на Абай, София, 1964;
Мадьяр тілінде: Egy Kolto utja [Ақын жолы], Budapest, 1956;
Моңғол тілінде: “Абай жолы”. Роман-эпопея, 1 т., 1972; 2 т., 1978;
Вьетнам тілінде: Жас Абай, 1 — 2 т., Ханой, 1965;
Неміс тілінде: Derqrіmіge Graue [Көксерек], Вerlіn, 1962 — 64 — 65;
Der Schuss auf dem Gebіrqspass [Қараш — Қараш оқиғасы], Вerlіn, 1964;
Abaі. Romaan, І — ІІ b., M., 1953;
Парсы тілінде: Қараш — Қараш оқиғасы, М., 1966;
Поляк тілінде: Okrutny szary [Көксерек], Warszawa, 1961;
Syn Kazachctana (Abaj), Powіesc, 1, Warszawa, 1950;
Syn Kazachctana (Abaj), Powіesc, 2, Warszawa, 1951;
Droga Abaja, Warszawa, 1954;
Румын тілінде: Abaj. Roman, Bucurestі, 1950;
Abaj. Roman-epopea, Bucurestі, 1961;
Cловак тілінде: Abaj, Bratіslava, 1951;
Abajova cesta, Bratіslava, 1961;
Француз тілінде: Abaі, Parіs, 1960;
Le coup de feu, M., 1963;
Хинди тілінде: Қараш — Қараш оқиғасы, М., 1967;
Чех тілінде: Abaі. Roman, Praha, 1948;
Әр жылдар ойлары, А., 1959;
Мысли разных лет, А., 1961;
Уақыт және әдебиет, А., 1962;
Өскен өркен, А., 1962;
Абай Құнанбаев, А., 1967;
Абайтанудан жарияланбаған материалдар, А., 1988;
Абайтану дәрістері, А., 1995;
Ескермедім, қабылдамадым, А., 1998.
Шығ. жин., 6 томдық, А., 1955 — 57;
Шығ. жин., 12 томдық, А., 1967 — 69;
Путь Абая, Библиотека Всемирной литературы, сер. 3, т. 7 (134) — 8 (135), М., 1971;
Собр. соч. в 5 томах, 1 — 5-т., М., 1973 — 75;
Шығ. жин., 20 томдық, А., 1979 — 85

Дереккөздер

↑ Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса - Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл
↑ Massaget.kz жастар порталы
↑ “Аңыз адам” журналы №10 Қараша 2010 жыл
↑ Мынаған өту:^a ^b Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8
↑ Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
↑ Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8

Мухтар Омарханович Ауэзов (1897 — 1961 гг.) — советский казахский писатель, драматург и учёный. Лауреат Ленинской (1961) и Сталинской премии первой степени (1949).
Академик АН Казахской ССР (1946), председатель Союза писателей Казахстана. Его двухтомный роман «Путь Абая» вошёл в «БВЛ».
Мухтар Ауэзов родился 16 (28 сентября) 1897 года в Чингизской волости Семейского уезда (ныне Семипалатинская область).
Семья Ауэзовых находилась в родстве с семьёй казахского поэта Абая Кунанбаева, дед Мухтара Ауэз был другом и почитателем творчества Абая. Отец Абая Кунанбай был женат на Нурганым, сестре Ауэза. Абай приезжал к Ауэзу на празднества по поводу рождения его внука Мухтара.
Мухтар Ауэзов рано лишился родителей: отец Омархан умер в 1900 году, мать Нуржамал — в 1912. Маленький Мухтар воспитывается у дяди Касымбека, который в 1907 году после года учёбы в медресе устроил мальчика в 5-классное городское русское училище в Семипалатинске на земскую стипендию Чингизской волости. В 1912—1913 году учебном году Мухтар с отличием закончил первый класс учительской семинарии, а завершил обучение в Семипалатинской учительской семинарии в 1919 году.
Молодой Ауэзов, по свидетельству педагогов, выделялся безупречным прилежанием, изысканными манерами, стройной фигурой Незаурядный спортсмен играл за первую в городе футбольную команду «Ярыш».
В 1917 году в юрте жены Абая Айгерим в виде подарка по случаю выдачи замуж и проводов Акыш, внучки Абая, была поставлена первая написанная Мухтаром Ауэзовым пьеса «Енлик-Кебек». Первыми самодеятельными артистами-любителями были внуки Абая и близкие родственники автора пьесы.
Летом 1917 года по старинному обычаю и по воле близких родственников Мухтар женился на 15-летней красавице Райхан. В 1918 году у них родилась дочь Мугамиля (1918—2009), а через год — сын Чокан, рано ушедший из жизни. В 1920 году их брак распался, при разводе Мухтар забрал себе дочь, о которой заботился всю жизнь.
Впоследствии Мухтар сдружился с сыном Абая Турагулом и женился на Камиле, внучке великого поэта, дочери его сына Магауи, но и этот брак вскоре распался.
В 1918 году Мухтар Ауэзов и Жусупбек Аймауытов издавали в Семипалатинске журнал «Абай», который после выхода двенадцатого номера был закрыт по идеологическим мотивам. С 1 декабря 1919 года в Семипалатинске окончательно установилась Советская власть. В 1919 году Мухтар Ауэзов вступил в партию большевиков и продвинулся впоследствии по партийной линии до должности председателя Семипалатинского губисполкома и секретаря КазЦИКа в Оренбурге (тогда — столице Киргизской Автономной ССР), одновременно пробуя силы в драматургии и журналистике.
Осенью 1922 года за «нарушение партдисциплины» и «проявления национализма» Ауэзов был исключён из партии большевиков, в которой состоял три с половиной года. Он оставил свой пост в Оренбурге и поступил вольнослушателем в Среднеазиатский Туркестанский университет в Ташкенте, сотрудничая в журнале «Шолпан».
Весной 1923 года Мухтар Ауэзов по предложению крупного этнографа, историка и фольклориста Абубакира Диваева, выпускника Оренбургского кадетского корпуса, принимал участие в научной комиссии в Чингизскую волость Каркаралинского уезда «для сбора и приемки сохранившихся рукописей переводов работ Дрейпера (англ.)русск., Льюиса, Спенсера» и оригинальных трудов Абая — философских заметок и стихов. Спутниками Ауэзова были бывшие известные алашординцы Халел Досмухамедов и Магжан Жумабаев, впоследствии это сотрудничество послужило поводом для обвинения Ауэзова в причастности к «Алаш-Орде».
В октябре 1923 году поступил на филологическое отделение Ленинградского государственного университета. Там произошло знакомство Мухтара Ауэзова и Валентины Николаевны Кузьминой, которая стала его третьей супругой. Но после первого курса он вернулся в Казахстан. Осенью 1925 года снова поехал в Ленинград и закончил учёбу в 1928 году. По окончании Ленинградского университета в августе 1928 года молодая семья переехала в Ташкент, здесь он поступил в аспирантуру Среднеазиатского университета, одновременно преподавая. В 1929 году родилась их дочь Лейла, впоследствии доктор исторических наук, директор Дома-Музея Мухтара Ауэзова.
В 1930 году Ауэзов был арестован по обвинению в связи с организацией молодых казахских писателей «Алка» и он провёл 2,5 года в заключении. Жена с дочерью вернулись в Ленинград.
Выйдя на свободу, Ауэзов преподавал в вузах Алма-Аты, продолжая писать пьесы. Его друг и поэт Ильяс Джансугуров советовал Ауэзову бросить политику и заняться исследованием творчества знаменитого родственника. И в 1933 году Ауэзов выпустил первое полное собрание стихов Абая «Абай Кунанбай-улы толык жинак» (латиницей) в Кзыл-Орде, готовил первое научное собрание произведений Абая, параллельно в Казахском музыкальном театре шли его пьесы. Семья воссоединилась, и в 1943 году родился сын Ернар, будущий биолог. К первому пленуму Союза писателей Казахстана, состоявшемуся в мае 1937 года Ауэзов являл собой самую яркую фигуру на литературном небосклоне Казахстана. Но и самую преследуемую: по старой памяти его труды запрещались местными органами НКВД, изымались из библиотек, сам он был уволен с работы.
Он уехал в Москву и много сотрудничал с писателем Леонидом Соболевым. Они написали трагедию «Абай», научное исследование «Эпос и фольклор казахского народа», выпустили сборник «Песни казахского народа».
С началом войны Ауэзов вернулся в Казахстан, работал в Институте языка, литературы и истории КазФАН СССР. В 1942 году выпустил первую книгу романа «Абай». Тогда же жил гражданским браком с Фатимой Габитовой, вдовой его расстрелянного НКВД в 1937 году друга Ильяса Джансугурова. В 1943 году у них родился сын Мурат, впоследствии учёный-культуролог, учредитель Фонда Мухтара Ауэзова.
В 1945 году, в год столетия Абая, Ауэзов написал либретто оперы «Абай», сценарий художественного кинофильма «Песни Абая», новый вариант биографии Абая и несколько статей о нём. В Москве вышла первая книга «Абай», его наградили орденом Трудового Красного Знамени. На следующий год он стал доктором филологических наук, профессором, академиком АН Казахской ССР. В 1947 году была опубликована вторая книга «Абай» на казахском языке, в 1948 году — обе книги на русском языке.
В 1947 году вышло Постановление ЦК Компартии Казахстана «О грубых политических ошибках в работе Института языка и литературы АН КазССР», писателя стали постоянно преследовать, не давая возможности спокойно работать. В 1952 году вышли в свет первая книга «Путь Абая» на казахском языке и в том же году на страницах «Правды» вновь было выдвинуто обвинение в недостатке гражданской бдительности у Ауэзова. Статью «Правды» от 30 января 1952 года на следующий день перепечала «Казахстанская правда». Профессор, академик М. О. Ауэзов был уволен за «буржуазно-националистические ошибки» из университета, выведен из коллектива авторов многотомной «Истории Казахской ССР». Он вновь вынужден, во избежание ареста, скрытно уехать в Москву и два года читает лекции по казахской литературе на кафедре литератур народов СССР МГУ.
В 1954 году в Москве он завершил тетралогию «Путь Абая», вошёл в состав редколлегий журналов «Иностранная литература» и «Дружба народов», выступил с докладом о творчестве Абая на торжественном собрании в Колонном зале Дома Союзов и триумфально вернулся в Алма-Ату, где был восстановлен во всех должностях.
В 1955 году избирался депутатом Верховного Совета КазССР IV созыва и начал совершать зарубежные поездки в составе литературных делегаций, одновременно работая над «Антологией казахской поэзии» и с переводчиками дилогии «Путь Абая».
28 сентября 1957 года — 60-летие М. О. Ауэзова. Награждён орденом Ленина, ему присуждено звание «Заслуженный деятель науки КазССР».
В Дни казахской декады в Москве (1958 год) в центре внимания общественности были двухтомный роман-эпопея М. Ауэзова «Путь Абая», изданный на русском языке, солидная «Антология казахской поэзии» и мемуары Бауржана Момыш-улы «За нами Москва».
В 1959 году за дилогию «Путь Абая» М. Ауэзову присуждена Ленинская премия, он был избран депутатом Верховного Совета Казахской ССР V созыва.
С группой советских писателей в 1960 году посетил США. По возвращении работал над циклами очерков «Американские впечатления» и над новым романом «Племя младое».
Летом 1961 года уехал в Москву на лечение. 27 июня 1961 года умер во время операции. Похоронен в Алма-Ате на Центральном кладбище.

Награды. Звания. Премии.
1945 г- Медаль «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945гг»
1945 г- Ордена Трудового Красного Знамени
1948 г -Медаль «В память 800-летия Москвы»
1949 г- Орден «Знак Почета»
1949 г- Сталинская премия первой степени за роман «Абай».
1957г - Орден Трудового Красного Знамени
1957 г- Орден Ленина
1957 г- Звание «Заслуженный деятель науки КазССР»
1959 г- Ленинская премия за роман-дилогию «Путь Абая».
Дипломы. Удостоверения.
1946 г- Диплом доктора наук (ученая степень доктора филологических наук)
1946 г- Аттестат профессора (Профессор по кафедре «казахская литература»)
1946 г- Действительный член Академии наук Казахской ССР.
1953г- Удостоверение профессора Московского Государственного университета им. М.В.Ломоносова
Премии.
1949 г-Сталинская премия первой степени за роман «Абай».
1959 г-Ленинская премия за роман-дилогию «Путь Абая».
Общественная деятельность
1955 г, 1959 г- депутат Верховного Совета Казахской ССР.
Библиографические материалы
Бөжеев, М. Мұхтар Әуезов . Библиографиялық көрсеткiш [Мәтін] / М. Бөжеев.- Алматы: Мектеп, 1966.- 73 б.
Мұхтар Әуезов. Ұсынылатың әдебиеттер көрсеткіші [Мәтін] = Мухтар Ауэзов. Рекомендательный указатель литературы / құр. Т. Кененова және т. б. - Алматы : Қазақстан, 1968. - 103 б.
М.О. Әуезов шығармашылығы бойынша библиографиялық көрсеткiш=Библиографический указатель по творчеству М.О. Ауэзова [Мәтін] / Әуезов үйi" ғылыми - мәдени орт., М.О. Әуезов атын. Әдебиет және Өнер ин-ты, ҚР Ұлттық кiтапханасы ; құраст.: Д.А. Қонаев, Б.Қ. Майтанов, А.Қ. Қуанышбаев ж.б..- Алматы: Жiбек жолы, 2009.- 376 б.
Интернет ресурсы
"Мұхтар Әуезов әлемі" электрондық кітапханасы [Электрондық ресурсы] . - Сайт. - Режим доступа : http://auezov.kz/page.php (дата обращения 26.02.2020)
Дом-музей М.О. Ауэзова [Электронный ресурс]. - Сайт: Институт литературы и искусства имени М. О. Ауэзова Министерства образования и науки Республики Казахстан. - Режим доступа: http://litart.kz/index.php/ru/dom-muzej-m-o-auezova (дата обращения 4.07.2016)
Библиотека Первого Президента Республики Казахстан - Елбасы [Электронный ресурс]. - Сайт. - Режим доступа : https://presidentlibrary.kz/ru/news/proekt-ruhani-zhangyru-mngilik-el-alyptary-muhtar-auezov# (дата обращения 26.08.2020).
Произведения М.О. Ауэзова
Ауэзов, М. Лихая година [Текст] : повести и рассказы ; пер. с каз. / М. Ауэзов. - Астана : Аударма, 2010. – 608 с.
Ауэзов, М. Лихая година [Текст] : повесть о бунте смирного рода албан / сост. Р.К. Кайшибаева ; отв. ред. С. Абдулло. - Алматы: Библиотека Олжаса, 2012. - 200 с.
Ауэзов, М. Путь Абая [Текст] : роман. Т.1 : Путь Абая : роман / перевод А. Никольской, Т. Нуртазина и Л. Соболева. - Алматы : Жазушы, 2016. – 616 с.
Ауэзов, М. Путь Абая [Текст] : роман. Т.2 : Путь Абая : роман / М. Ауэзов. - Алматы : Жазушы, 2016. – 616 с.
М.О. Ауэзов в периодической печати
Ауэзов, М. Хочу остаться верным своей конечной цели... [Текст] : письма 20-е - 50-е годы // Простор.- 2017.- № 8.- С. 98 - 122.
Литература о М.О. Ауэзове
Нургали, Р. Казахская литература: концепции и жанры [Текст] / Р. Нургали. - Астана : Фолиант, 2010. – Мухтар Ауэзов:   410 - 500 с.
Мұса, А. О. Қазақ, қырғыз жырларындағы бірлестік [Мәтін] / А. О. Мұса . - Алматы : Атамұра, 2011. – Мухтар Ауэзов и киргизская литература: 1 11 - 176 с.
Сулейменов, О. Литература - это жизнь [Текст]: о литературе и литераторах / О. Сулейменов. - Алматы : Библиотека Олжаса, 2011. – Фигура возрожденного масштаба (Мухтар Ауэзов): 366 с.
Неизвестное в наследии Мухтара Ауэзова [Текст]: архивные документы. - Алматы: Библиотека Олжас, 2013. – 400 с.
Бадиков, В. В. С вечностью - начистоту [Текст] / В. Бадиков. - Алматы : Алаш, 2014. – Пушкин и Ауэзов. Аналогии и сближения: С. 282 – 285; Национально-художественное мироощущение и социальный заказ. Мухтар Ауэзов: 286 – 295 с.
Движение Алаш [Текст] : сборник материалов судебных процессов над алашевцами . Т. 2 : Документы, допросы и ответы. Синхронные переводы. Материалы судов. Конфискованные письма. - Алматы : ОФ "Дегдар", 2016. – (№43) Протокол допроса Ауэзова Мухтара Омархановича 8 октября 1930г.: 116- 117 с.
Щербаков, Б.В. Звездная степь Жидебая [Текст] / Б. В. Щербаков. - Усть-Каменогорск : Восток-Печать, 2017. – Шаг в прошлое за порогом музея (Мухтар Ауэзов): 128 – 137 с.

Публикации о М.О. Ауэзове в периодической печати
Зулхаров, Г. История одного письма [Текст] : [о письме студента Ленинградского университета Мухтара Ауэзова своим землякам] / Г. Зулхаров // Қалба тынысы. - 2010. - 4 сент. - С. 3.
Бойко, Н. Мурат Ауэзов: Об отце и его потомках [Текст] / Бойко Н. // Новое поколение. - 2011. - 27 сентября. - С. 8.
Мухамедиулы А. Ум и душа эпохи - Мухтар Ауэзов [Текст] / А. Мухамедиулы // ҚазҰУ хабаршысы. - Алматы, 2011. - N 1. - С.151 - 153.
Утешева, А. Он творил для народа [Текст] / Утешева А. // Юридическая газета. - 2011. - 5 апреля. - С. 5.
Зулхаров , Г. История одного письма [Текст] / Г. Зулхаров // Наше дело. - 2012. - 20 дек. - С. 10
Кешин, К. Достойный сын народа своего [Текст] / Кешин К. // Казахстанская правда. - 2012. - 28 декабря. - С. 20
Ким, А. Возвращаясь к Ауэзову [Текст] / Ким А. // Казахстанская правда. - 2012. - 10 января. - С. 13.
Назирова, Е. Памяти писателя [Текст] / Е. Назирова // Наше дело. - 2012. - 27 сент. - С. 7.
Цвенгер Л. Мир Ауэзова [Текст]: к 115-летию со дня рождения / Л. Цвенгер // Пульс района. - 2012. - 28 сент. - С. 3.
Азмухамбетов, Ш. "Ярыш" - прабабушка отечественного футбола [Текст] : [история казахстанского футбола, в т. ч. команды "Кайрат"] / Ш. Азмухамбетов // Рудный Алтай. - 2013. - 6 июня. - С. 10.
Ахетов, А. Тепло ауэзовского очага [Текст] / Ахетов А. // Казахстанская правда. - 2013. - 2 августа. - С. 13.
Бакытова А. Наследие Мухтара Ауэзова [Текст] / Бакытова А. // Казахстанская правда. - 2013. - 28 сентября. - С. 3.
Биданова , А. Неизвестный Мухтар Ауэзов [Текст] : /А. Биданова // Казахстанская правда. - 2013. - 29 ноября.
Наследие Мухтара Ауэзова // Казахстанская правда. - 2013. - 28 сентября. - С. 3.
Сосанова, С. Мухтар Ауэзов и его вклад в становление и развитие науки Казахстана [Текст] : Интегрированный урок / С. К. Сосанова, Г. Т. Юсупова. // История Казахстана: преподавание в школах и ВУЗах. - 2013. - №11. - С. 81 – 84.
Рысакова, Ш. Великий писатель нашего времени [Текст] / Ш. Рысакова // Вести Семей. - 2014. - 3 октября. - С. 2.
Асипова, Г. К нему не зарастет народная тропа [Текст] : [о доме-музее М. Ауэзова в с. Борили Абайского района] / Г. Асипова // Рудный Алтай. - 2016. - 25 августа. - С. 6.
Ананьева, С. Мир Мухтара Ауэзова // Казахстанская правда.- 2017.- 28 сентября (№ 186).- С. 1.
Өмірбекова, Н. Спортивное увлечение писателя [Текст] / Н. Өмірбекова // Вести Семей. - 2017. - 15 августа. - С. 5.
Сердалина, С. Писатель большого вдохновения [Текст] / С. Сердалина // Вести Семей. - 2017. - 4 апреля. - С. 2.
Шулембаева, Р. Мировой бренд казахской литературы [Текст] : К 120-летию писателя Мухтара Ауэзова. / Шулембаева Раушан // Казахстанская правда. - 2017. - 2 октября. – С.4.
Брусиловская, Е. Неподвластный времени // Казахстанская правда.- 2018.- 2 февраля. - С. 8
Мураткызы, Ш. Жизнь, посвященная Абаю [Текст] : [о Мухтаре Ауэзове, как основоположнике музея и ряда памятных мест Абая, К. Мухамедханове, как сотруднике музея и о самом музее-заповеднике Абая] / Ш. Мураткызы // Рудный Алтай. - 2018. - 14 августа. - С. 6.
Публикации о творчестве и произведениях Мухтара Ауэзова
Болатова, Г. Главный ориентир в художественном переводе (на материале романа-эпопеи М. О. Ауэзова "Путь Абая") [Текст] / Г. Болатова // Евразия. - 2010. - № 2. - С. 11-16.
Болатова Г. Функция пейзажа в романе-эпопее М. О. Ауэзова "Путь Абая" и ее передача в русском художественном переводе [Текст] / Г. Болатова // ҚазҰУ хабаршысы. - Алматы, 2010. - N 1. - С. 88 - 92.
Болатова Г. Художественный портрет как элемент художественного произведения (на материале романа-эпопеи М. О. Ауэзова "Путь Абая" [Текст] / Г. Ж. Болатова // ҚазҰУ хабаршысы . - Алматы, 2010. - N 4/5. - С. 210 - 213.
Тусупова, А. Русский текст в романе-эпопее "Путь Абая" М. О. Ауэзова [Текст] / А. Тусупова // Мәдени мұра = Культурное наследие. - 2011. - № 2. - С. 66 - 70.
Классические исследования [Текст]. Т. 18 : Художественное мастерство М. О. Ауэзова / З. А. Ахметов, Е. В. Лизунова. - Алматы : Әдебиет әлемі, 2013. – С. 424.
Уюкбаева, М. Экспозиция в рассказах Мухтара Ауэзова [Текст]: Культура / М. Уюкбаева // Мысль. - 2013. - №9. - С. 74 - 76.
Амирбаева, Д. Способы перевода этнокультурной лексики в произведении М.А. Ауэзова "Путь Абая" на русский и английский язык // Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы. Филология ғылымдары сериясы = Вестн. КазНПУ им. Абая. Сер. филол. науки.- 2014.- N 2.- С. 92-96.
Арцишевский, А. "Ай-Карагоз" Мухтара Ауэзова. Перезагрузка // Литер.- 2014.- 4 октября.- С. 8.
Болатова, Г. Анализ поэтики эпопеи "Путь Абая": учебное пособие / Каз. нац. ун-т им. аль-Фараби.- Алматы: Қазақ университетi, 2014.- С. 138.
Байтанасова, К. Универсальность творчества Мухтара Ауэзова // Вестник БАЕ (Библиотечной Ассамблеи Евразии).- 2015.- № 1.- С. 68 - 70.
Есембеков, Т. Ранняя проза М. Ауэзова в координатах экзистенциализма [Текст] / Т. Есембеков, Айнабекова Г. Б. // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы . - 2015. - №1. -С. 45 - 47.
Утемисова, Ж. Повесть М. О. Ауэзова "Лихая година" и ее историко-литературное значение [Текст] / Ж. Б. Утемисова // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы . - 2015. - № 2. - С. 439 - 442.
Асипова, Г. К нему не зарастет народная тропа [Текст] : [о доме-музее М. Ауэзова в с. Борили Абайского района] / Г. Асипова // Рудный Алтай. - 2016. - 25 августа. - С. 6.
Оразбекова, Ф. Народное восстание 1916 года в произведениях Мухтара Ауэзова [Текст] / Ф. Оразбекова // Абай. - 2016. - №4. - С. 78 - 80.
Биданова, А. Роман, прославивший страну [Текст] / А. Биданова // Казахстанская правда. - 2017. - 21 февраля. - С. 12.
Вологодская, Г. Маршрут Ауэзова // Казахстанская правда.- 2017. - 2 октября - С. 12.
Вологодская, Г. Любимому писателю [Текст] / Вологодская Галина // Казахстанская правда. - 2017.- 13 октября – С. 1.
Крыкбаева, М. Читайте Ауэзова на английском [Текст] / Крыкбаева Махаббат // Казахстанская правда. - 2017.- 28 сентября – С. 4.
Темирболат, А. Драматизм рассказов М.О. Ауэзова [Текст] / А. Темирболат // Айкап. - 2017. - №3.- С.92 - 98.

Список литературы в фондах библиотек Буландынской ЦБС:
1.Ауэзов М., Выстрел на паеревале: Рассказы, повести / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1982 г.- 256 стр.
2.Ауэзов М., Индийские встречи: Путевые очерки / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1973 г.- 96 стр.
3.Ауэзов М., Красавица в трауре: Рассказы / Ауэзов М.- Астана: Аударма, 2003 г.- 88 стр.
4.Ауэзов М., Красавица в трауре: Рассказы / Ауэзов М.- Астана: Аударма, 2003 г.- 88 стр.
5.Ауэзов М., Лихая година: Повести и рассказы / Ауэзов М.- Алматы: Бiлiм, 1997 г.- 360 стр.
6.Ауэзов М., Лихая година: Повести и рассказы / Ауэзов М.- М.: Советский писатель, 1979 г.- 416 стр.
7.Ауэзов М., Письма родным и близким / Ауэзов М.- Алматы: Бiлiм, 1997 г.- 56 стр.
8.Ауэзов М., Племя младое: Избранные произведения / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1977 г.- 516 стр.
9.Ауэзов М., Племя младое: Избранные произведения / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1979 г.- 516 стр.
10.Ауэзов М., Повести и рассказы / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жалын, 1984 г.- 512 стр.
11.Ауэзов М., Повести и рассказы / Ауэзов М.- Алматы: Жалын, 1984 г.- 512 стр.
12.Ауэзов М., Повести и рассказы / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жалын, 1984 г.- 512 г.
13.Ауэзов М., Путь Абай: Роман. т. 1 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1977 г.- 608 стр.
14.Ауэзов М., Путь Абая: кн.1 / Ауэзов М.- Алматы: Жібек Жолы, 2007 г.- 470 стр.
15.Ауэзов М., Путь Абая: кн. 2 / Ауэзов М.- Алматы: Жібек Жолы, 2007 г.- 454 стр.
16.Ауэзов М., Путь Абая: Роман. т. 1 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1977 г.- 608 стр.
17.Ауэзов М., Путь Абая: Роман. т. 2 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1983 г.- 592 стр.
18.Ауэзов М., Путь Абая: Роман. т. 2 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1982 г.- 591 стр.
19.Ауэзов М., Путь Абая: Роман. т. 2 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1978 г.- 592 стр.
20.Ауэзов М., Путь Абая: Роман. т.1 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1972 г.- 736 стр.
21.Ауэзов М., Путь Абая: Роман. т.2 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1972 г.- 733 стр.
22.Ауэзов М., Путь Абая: Роман. т. 2 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1972 г.- 736 стр.
23.Ауэзов М., Путь Абая: Роман-эпопея. т. 2 / Ауэзов М.- Алматы: Ана тiлi, 1997 г.- 352стр.
24.Ауэзов М., Путь Абая: Роман-эпопея. кн. 3 / Ауэзов М.- Алматы: Ана тiлi, 1997 г.- 320стр.
25.Ауэзов М., Путь Абая: Роман. т.1 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1987 г.- 608 стр.
26.Ауэзов М., Путь Абая: Роман. т. 2 / Ауэзов М.- Алма-Ата: Жазушы, 1987 г.- 592 стр.
27.Ауэзов М., Путь Абая: Роман-эпопея. т. 1 / Ауэзов М.- М.: Правда, 1987 г.- 752 стр.
28.Ауэзов М., Путь Абая: Роман-эпопея. т. 2 / Ауэзов М.- М.: Правда, 1987 г.- 768 стр.
29.Ауэзов М., Путь Абая: Роман-эпопея. т. 1 / Ауэзов М.- М.: Художественная литература, 1982 г.- 782 стр.
30.Ауэзов М., Путь Абая: Роман-эпопея. т. 2 / Ауэзов М.- М.: Художественная литература, 1982 г.- 782 стр.
      Методико – библиографический отдел предлагает всем библиотекарям провести мероприятия к юбилею Мухтара Ауэзова  и через его творчество открыть новые просторы для духовного совершенствования.
Литературная гостиная "Қазақстан үшін Әүэзов екінші Абай", «Образ классика казахской литературы»;
Час-портрет «Мұрасы мол қаламгер», «Образ творца вечных ценностей»;
Литературный вечер «Заманауи сүреткер», «Ауэзов: взгляд в новое тысячелетие»;
Литературный час «Тарихтан тағлым - рухани мұра», «Богатое прошлое казахского народа»;
Открытый просмотр литературы «Мұхтар Әуезов - ұлы тұлға», «Ауэзов: книга для потомков»;
Книжная выставка «Мұхтар мұрасы - халық қазынасы»;
Челлендж «Әуезовты ел болып оқимыз»;
Литературное знакомство «Әлем таныған Әуезов»;
Литературно-познавательный час «Әуезов - әлемдік тұлға», «Ауэзовское влияние на современный духовный мир»;
Вечер –портрет «Мұхтар Әуезов – тарихшы, тарлан, жазушы», «Ауэзов в мировой и казахстанской культуре и литературе»;
Час творчества «Жарық жұлдыз сөнбейді», «Истинный писатель»;
Вечер –воспоминание «Әуезов – ойшыл, ғалым, ұстаз», «Человек большой души»;
Литературное путешествие «Қазақты ғаламға танытқан ұлы тұлға»;
Ауэзовские чтения «Көркем ой алыбы»;
Литературный портрет «Тағлымды туынды», «Слово мастера»;
Историко – литературный круиз «Қазақтың қилы тарихы»;
Творческая биография «Тарих тағлымы», «Жизнь и творческая деятельность»;
Марафон чтения «Шындық толғауы»;
Вернисаж жизни «Өмірі қилы қаламгер», «Ум и душа эпохи»;
Литературный марафон «Ойшыл да өнегелі қаламгер»;
Литературный салон «Ұлы ғасырдың ұлы тұлғасы»;
Путешествие по страницам книг «Шығарма шырайы шындық»;
Творческий портрет «Жазушы, ғалым, азамат»;
Исторический экскурс «Тұлға және тарихи көзқарас»;
Калейдоскоп интересной судьбы «Әуезов әлемі»;
Литературный калейдоскоп «Әлемнің мәшхүр жазушысы»;
Творческий час «Ұмытылмас ұлы адам»;
Литературная визитка «Әлемге әйгілі тұлға», «Мудрый сын земли казахской»;
Акция «Читаем Мухтара Ауэзова»;
Информ - досье «Қазағын сүйген Мұхтар», «Жизнь и творчество классика казахской литературы Мухтара Ауэзова»;
Литературный альманах «Книга, написанная сердцем», «Сохраняя духовное наследие»;
Литературный глобус «Творчество Мухтара Ауэзова»;
Выставка одной книги «Судьба знаменитой книги»;
Литературно-историческое путешествие «Книга, которую читают все»;
Викторина по творчеству писателя «Юбилеи. Даты.События»;
Исторический библио-калейдоскоп «Эпоха, время, люди»;
Выставка одной книги «Ценность ауэзовского романа «Путь Абая», «Мир писателя».
Әуезов әлемi дейтiн кең дүниенің жаратылысы мен табиғатын екі сөзбен қайырып айту мүмкін емес. Оны терең танып, жан-жақты талдау – әр дәуір, әр ұрпақтың киелі мiндетi. Француздар – Бальзакты, орыстар – Толстойды, американдықтар – Драйзердi, немістер – Гетені қалай зерттеп, зейiндесе, қазақтар Әуезовті дәл солай тануға ұмтылғанда ғана ұлттың өзiн-өзi тануы, өзiн-өзi бағалауы, өзiн-өзi қадiрлеуi қалыптаспақ, күшеймек, жалғаспақ. Өйткені, Әуезов әлемiн қазақ әлемiнен, қазақ өмiрiнен еш бөле-жара қарауға болмайды.

Әуезов әлемi көзге көрiнбейтiн ғажайып ұлы сиқырымен, құдiретiмен ұлттық рух тәуелсiздiгiн қорғауға, сақтауға үйретедi!
Келер ғасырда да кемелдене беретiн кемеңгер М.Әуезов – тек сiз бен бiздiң ғана емес, әлi дүниеге келмеген жаңа ұрпақтардың да сарқылмас игiлiгi, өлшеусiз бақыты. Өйткенi, М.Әуезов құдiретi оның елге деген шексiз махаббаты мен сенiмiнде жатыр. Осы бiр ақиқатты сезiну мына бiздерге, бүгiнгi тәуелсiз мемлекеттiң iргесiн нығайтып жатқан ұрпаққа қажымас қайрат, жасымас жiгер қосады.
Мухтар Ауэзов — одна из самых ярких фигур в истории литературы Казахстана. Ученый, академик, человек энциклопедических знаний и эрудиции, переводчик русской и европейской классики. Его выдающийся роман-эпопея «Путь Абая» имеет переводы на многие языки мира и вошёл в «Библиотеку всемирной литературы». Благодаря его творчеству читающий мир увидел целую галерею выразительных портретов, грандиозную схватку миров и страстей, острейшие мгновения осознания правды и справедливости. Его произведения по сей день волнуют читателя, являясь вдохновляющим источником духовного возрождения общества.
                                                                                                                                                                        Құрастырған: А.Жусупова, ӘББ менгерушісі

4540

Версия для печати

Уважаемый посетитель, Вы зашли на сайт как незарегистрированный пользователь.
Мы рекомендуем Вам зарегистрироваться либо войти на сайт под своим именем.